Chandra X-ray Observatory
 Dijelovi Chandra svemirskog teleskopa | |
| Glavni ugovarači | NASA |
|---|---|
| Misija Tip | svemirska opservatorija |
Chandra je NASA-ina svemirska opservatorija X-zraka. Lansirana je u orbitu 23. jula 1999. godine. Najsofisticiranija je do danas napravljena opservatorija X-zraka.
Ovaj je teleskop najsnažniji od teleskopa njegove vrste. Najteži je teret kojeg je ikad neki space shuttle odnio u orbitu.
Ova teleskop-ospervatorija je postavljena u vrlo visoku orbitu: u najudaljenijoj tačci je na 300 puta višoj orbiti je nego HST tj. na visini višoj od 1/3 udaljenosti od Zemlje do Mjeseca. Njena orbita je izdužena elipsa, koja na najspljoštenijem dijelu nikad nije Zemlji bliža od 10 hiljada kilometara. Zbog toga može u svakoj orbiti promatranja i po 55 sati, a da ju pri tome ne ometa roj nabijenih čestica što kruže razmjerno blizu Zemlji.[1]
Chandra je dizajniran za istraživanje-područja jakih X-zraka kao što su ostaci eksplozije zvijezde, i ima otprilike 50 puta veću rezoluciju od dosadašnjih teleskopa. Omiljena su joj meta kvazari.
Ime je dobio po indijsko-američkom astrofizičaru Subrahmanyanu Chandrasekharu koji je dobio Nobelovu nagradu.
Teleskop možemo podijeliti na tri osnovna dijela: teleskop X-zraka, naučni instrumenti i letjelica.
Znanstveni instrumenti ACIS i HRC "hvataju" najoštriju sliku i proslijeđuju informaciju o X-zrakama: njihov broj, poziciju i energiju. LETG i HETG pružaju detaljne informacije o X-zrakama.
HRC (High resolution camera) - HRC je jedan od dva instrumenta korištena za fokusiranje na Chandri. On je jako korisan u snimanju vruće materije u ostacima zvijezde koja je eksplodirala ili u udaljenim galaksijama i jatima galaksija.
ACIS (Advanced CCD Imaging Spectrometer) - ACIS je drugi od dva instrumenta korištena za fokusiranje na Chandri. Kao što joj ime kaže ona može snimiti slike u X-području.
LETG (The High Resolution Spectrometers) - Spektrometar visoke rezolucije.
HETG (The High Resolution Spectrometers) - Spektrometar visoke rezolucije.
Operacije - Instrumenti su smješteni na SIM-u (Science Instrument Module). SIM ima zadaću upravljati znanstvenim instrumentima, toplinskom kontrolom, elektronikom za kontrolu operacija naučnih instrumenata i komunikacijom.
Naučni instrumenti su kontrolisani iz Centra za kontrolu operacija (Cambridge, Massachusetts). Podatke koje sakupi Chandra memorira i svakoh osam sati ih šalje na Zemlju na Deep Space Network. Podaci su tada poslani u JPL (Laboratoriju za mlazni pogon - Jet Propolusion Laboratory), i onda u Centar za kontrolu operacija.
Chandra ima dva različita pogona. Prvi se koristi da se Chandra postavi u konačnu orbitu. Drugi se koristi za sitne korekcije položaja i orbite.
Za kontrolu temperature unutar letjelice Chandra ima toplotnu kontrolu.
Chandrina toplinska kontrola se bazira na radijatorima, izolacijama, termostatima i grijačima. Informacije o temperaturi u različitim dijelovima letjelice šalje se u kontrolu misije.
Električnu energiju, kao većina letjelica, koristi solarne ploče. Tada se energija pohranjuje u tri baterije. Ploče najviše mogu proizvesti 2 kW energije.
Smještena na jednom kraju letjelice, gdje zračenje ulazi u teleskop, smještena su vrata za Sunčevu svjetlost (Sunshade doors). Kada su otvorena zaklanjaju Sunčevu svjetlost.
Komunikacije, kontrola i sistem za pohranjivanje su mozak letjelice. Chandra ima dvije low-gain antene koje omogućuju "razgovor" letjelice i kontrole misije.
Chandrin teleskop se sastoji od četiri para ogledala i njihove strukture.
Kada su ogledala izrađena poslana su avionom do Kalifornije. Tamo su očišćena od prašine i premazana iridijem - da bi stakla reflektirala što više svjetla. Brušenje, poliranje i pravljenje ogledala za Chandru bili su tako dobro napravljeni da su Chandrina ogledala najglatkija i najčistija, ikada napravljena. Ogledala su dalje bila premještena u kpmpaniju Eastman Kodak u Rochesteru (New York). Tamo su ih ugradili u strukturu nazvanu "the high resolution mirror assembly and aligned with exquisite precision". U novembru 1996. teleskop je premješten u Marshall Space Flight Center. Tamo su teleskop i njegovi instrumenti podvrgnuti stotinama testova. Testovi koji su bili gotovi u martu 1997 pokazali su da Chandra može uslikati slike 25 puta oštrije nego što su mogli prijašnji teleskopi te vrste. Poslije je teleskop poslan u TRW u Redondo Beach, Kalifornija. Tamo su teleskop i instrumente sastavili i opet sve zajedo testirali. Konačno, teleskop je premješten u Cape Canaveral u space shuttleu na njegovu zadnju vožnju - u svemir.
Pomoću teleskopa otkriven je 2015. do tada najveći skup galaksija XDCP J0044.0-2033 (ita. "Gioiello", bos. "dragulj"). Skup je star 800 miliona godina, ima 400 triliona masa Sunca, a udaljen je 9,6 milijardi sg.[2]
- ↑ „Galaktika na rendgenu”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-04. Pristupljeno 2015-12-21.
- ↑ Rendgenski teleskop Chandra "izvagao" najmasivniji skup galaksija sa Klix.ba, objavljeno 9. 1.2015, pristupljeno 9. 1.2015
